[ Pobierz całość w formacie PDF ]
dziennikarstwo, na mody w literaturze i produkcji artystycznej, na zni\enie
twórców pióra i pędzla do roli afrodisiaków i narkotyków, trzeba pytać: co-
Å›cie wy zrobili ze sztuki?« 23
Kres formacji społecznej uto\samiony został z uniwersalnym kresem cy-
wilizacji, ten z kolei z kresem sztuki. Przeczucie schyłku, jak w klasycznej
projekcji katastroficznej, obejmuje wszystkie sfery działalności jednostki wi-
dziane w koherentnym zwiÄ…zku.
22
Zenon Przesmycki, Walka ze sztukÄ…, w: Programy i dyskusje literackie okresu
MÅ‚odej Polski, op. cit., s. 298.
23
Wilhelm Feldman, Sztuka a \ycie, w: Programy i dyskusje literackie okresu
MÅ‚odej Polski, op. cit., s. 347.
29
Katastrofizm dotyczący kryzysu wartości był wariantem katastrofizmu hi-
storiozoficznego. Ten ostatni zawierał w sobie przeczucia charakteryzujące
w naszej typologii dekadentyzm historiozoficzny i dekadentyzm antropo-
centryczny. Ale czasownik zawierał nie wyczerpuje tu całego problemu.
Więcej, fałszuje go, przez sugestię mechanicznego zestawienia tych dwóch
pojęć w obrębie trzeciego. Katastrofizm historiozoficzny uogól ni ał bo-
wiem te najbardziej charakterystyczne pierwiastki, które sygnalizowaliśmy
powy\ej, nie znosząc bynajmniej zasadniczej odrębności dwóch rodzajów
dekadentyzmu. Podstawa tego typu istniała w świadomości modernistycznej,
o czym świadczy między innymi polemika Stanisława Brzozowskiego
z Miriamem:
Ka\dy artysta polski nale\ący z urodzenia lub wychowania i wykształcenia
do tych warstw społecznych, z których rekrutowała się i rekrutuje przewa\nie
nasza inteligencja, musiał napotkać na swej drodze w tej lub innej formie stan
duszy, najsilniejszym dotychczasowym wyrazem, którego jest Wyzwolenie.
Jednym wydawać się zaczęło \ycie nudnym, nu\ącym i bezu\ytecznym,
inni widzieli w nim nonsens ironiczny i złośliwy, inni jeszcze otchłań grozy
i przera\enia, inni bohaterstwo bezcelowe, pełne rozpaczliwego samozapar-
cia i tłumionej w sercu tęsknoty, skazane na jałową zgubę, na zatratę bez-
owocną i okrutną. Jednym słowem, dla najgłębszych ludzi epoki \ycie utraci-
ło swe znaczenie i jeden po drugim intonować zaczęli poeci posępne hymny
»ginÄ…cemu Å›wiatu« 24.
Fakt, \e zarzuty swoje Brzozowski sformułował tak gwałtownie, świad-
czy, \e tego typu postawa, jaką powy\ej sygnalizowaliśmy, musiała być jed-
nym z istotnych komponentów klimatu duchowego epoki. Polemika Brzo-
zowskiego wskazuje te\ na to, \e dekadenckie prze\ycie historii było jaw-
nie katastroficzne i wyczerpywało te kategorie intelektualne i irracjonalne,
które z dzisiejszego punktu widzenia przypisujemy tradycyjnej projekcji kata-
stroficznej. Oczywiście pomijamy tu dla jasności wywodu szereg innych mo-
mentów nasuwających się w związku z tym zagadnieniem. Chodzi bowiem
o odtworzenie w miarÄ™ przejrzystego schematu katastroficznego prze\ycia
historii i sygnalizację jego podstawowych objawów. Tu warto zauwa\yć, \e
podobnie jak w przykładach ju\ przytoczonych, w charakterystyce Brzozow-
skiego kryzys typu cywilizacyjnego jest nieodłącznie związany z kryzysem
wartoÅ›ci, a tak\e z kryzysem jednostki. Ów antropocentryczny wÄ…tek jest we
24
Stanisław Brzozowski, W odpowiedzi na protest, w: Programy i dyskusje literac-
kie okresu MÅ‚odej Polski, op. cit., s. 587.
30
wszystkich przytoczonych tu charakterystykach stałym elementem katastro-
ficznego prze\ycia historii , co więcej, elementem niezbywalnym. Wydaje
się, \e funkcja, jaką systematycznie obdarzany był przez swoich twórców,
ponownie wskazuje tu na to, i\ katastroficzne prze\ycie historii , charakte-
rystyczne dla świadomości modernistycznej, było ewidentnym ekwiwalentem
dotkliwie odczuwanej w ówczesnym okresie konfrontacji podmiotu historii
z jej przedmiotowÄ… sferÄ…. Ów konflikt zawieraÅ‚ w sobie jeszcze jeden bardzo
wa\ny pierwiastek.
W odczuciu jednostki bowiem prze\ycie historii charakteryzowało się
równie\ w pierwszym rzędzie kryzysem komunikacji społecznej w relacji
nadawca (artysta) odbiorca ( publiczność ):
Nagląco potrzebne są obrachunki takie pisał Zenon Przesmycki na
Å‚amach Chimery we wspomnianym ju\ tutaj artykule Walka ze sztukÄ…
w dobach zamętu i bezmyślności, gdy wszystkie słowa straciły wnętrzne zna-
[ Pobierz całość w formacie PDF ]