[ Pobierz całość w formacie PDF ]
swoje święto. Wieczorem o jedenastej - gdy właśnie miał zamiar się rozebrać
przed pójściem
do łóżka - na dziedzińcu zjawiło się sześciu muzykantów, którzy zagrali mu eine
kleine
Nachtmusik, jego Serenadę Es-dur na instrumenty dęte (KV 375). Można sobie
wyobrazić tę
scenę, która nadawałaby się do którejś z jego oper: wysłuchuje z balkonu
zamówionych
zapewne przez baronową muzykantów, dziękuje im, po czym się wycofuje.
Niewiele pózniej, 15 grudnia, donosi ojcu, że postanowił poślubić jedną z córek
pani
Page 96
Mozart - portret geniusza - Norbert Elias.txt
Weber, Constanze, i prosi ojca o zrozumienie i zgodę. Wyznaje, że wahał się
napisać ten list,
bo przewiduje reakcję. Ojciec na pewno powie: jak mężczyzna bez zapewnionych
dochodów
może myśleć o małżeństwie? Jego krok jest jednak uzasadniony: natura odzywa się
w nim tak
mocno jak w każdym innym mężczyznie, a może, dodaje, nawet mocniej niż u wielu
barczystych prostaków . Z drugiej strony nie ma w zwyczaju zadawać się z
dziwkami ani
bałamucić młode dziewczęta. Kocha Constanze tak jak ona jego, a ponieważ w
miłości
potrzeba mu czegoś pewnego, ożenek jest jedynym słusznym rozwiązaniem.
Dla ojca ta decyzja oznaczała koniec wszelkich nadziei.
Usiłował odwieść go od tego zamiaru, groził i odmawiał zgody - można o tym
przeczytać w każdej biografii Mozarta.
Na koniec to baronowa Waldstatten wyprawiła młodym wesele. Leopold Mozart
nigdy nie przebolał tego ciosu. Zwłaszcza że nie życzył sobie Constanze jako
narzeczonej i
żony syna. Gdy Mozart się z nią żenił, była niewykształconym dziewczęciem, które
dobrze
się bawiło w wąskim kręgu znajomych i żywiło upodobanie do flirtów. Jej
starania, by
dopiskami do listów Mozarta życzliwiej nastroić poirytowanych krewnych,
szczególnie jego
siostrę, ujawniają nieznośną wprost afektację (w ewidentnie trudnej sytuacji),
która
prawdopodobnie przynosiła efekt przeciwny do zamierzonego. Tym bardziej dziwią
jej
trzezwe, rzeczowe i zupełnie nieafektowane listy w pózniejszym wieku, jako wdowy
po
dwóch mężach.
Plan: Hasła do życiowego dramatu Mozarta
Uwaga wstępna.
a. Problem socjologiczny: przejście od sztuki rzemieślnika do sztuki artysty
Sztuka rzemieślnika (wraz z pokrewną jej sztuką dworską lub urzędową):
Produkcja artystyczna dla osobiście znanego zleceniodawcy, który społecznie stoi
o
wiele wyżej niż producent wytworu artystycznego (hierarchia stosunków władzy).
PodporzÄ…dkowanie wyobrazni producenta wytworu artystycznego kanonowi smaku
artystycznego zleceniodawcy.
Nie sztuka wyspecjalizowana, lecz funkcja dla innych aktywności społecznych
odbiorcy (przeważnie użytkowana jako część statusu i rywalizacji statusów).
Silniej podkreślony społeczny, słabiej indywidualny charakter wytworów
artystycznych symbolizowany przez to, co nazywamy stylem .
Sztuka artysty:
Tworzenie dzieł artystycznych na rynek anonimowych nabywców za pośrednictwem
takich instancji, jak na przykład handlarz dziełami sztuki, wydawca nut,
impresario i tak dalej.
Zmiana równowagi sił na rzecz wytwórców dzieł artystycznych przy założeniu, że
potrafią oni przekonać publiczność o swoich uzdolnieniach.
Większa niezależność artystów od społecznego poczucia smaku artystycznego,
społeczne zrównanie artysty i nabywcy wytworu artystycznego (demokratyzacja).
Problem: Jakie są przyczyny zmiany społecznej pozycji artysty?
Awans społeczny czynnych zawodowo mas; nabywcami wytworów artystycznych są
zwykle zamożni przedstawiciele klasy średniej lub władz państwowych i miejskich.
Występują niekiedy wyjątki, na przykład w Anglii związek zawodowy systematycznie
Page 97
Mozart - portret geniusza - Norbert Elias.txt
nabywa dzieła sztuki jako lokatę kapitału.
Jakie zmiany w postaci dzieł artystycznych można wiązać z tymi zmianami w
położeniu społecznym artystów? Silniejsza indywidualizacja dzieła sztuki,
większe pole dla
indywidualnej fantazji artystycznej, większa swoboda odstępowania od kanonu,
stąd więcej
kiczu, gdyż ścisły kanon smaku artystycznego najwyżej usytuowanej warstwy
społecznej w
znacznym stopniu utracił swoją funkcję instancji przymusu i kontroli wobec
indywidualnej
fantazji artystycznej. Dlatego przejście od sztuki rzemieślniczej do sztuki
artystów jest
charakterystyczne dla przemieszczenia cywilizacyjnego: większe poleganie twórcy
na
osobistej samoocenie podczas kontroli i kanalizowania swojej fantazji
artystycznej.
Dlaczego przejście od sztuki rzemieślniczej do sztuki artystów nie następuje
jednocześnie we wszystkich dziedzinach artystycznych? I w innych częściach
świata?
Przykład nierównomierności w rozwoju sztuki różnych społeczeństw: afrykańska
sztuka rękodzielnicza istniała do niedawna obok europejskiej sztuki artystów,
obecnie
przeobraża się z wolna w tę ostatnią.
Przykład nierównomierności czasowej przy przejściu od sztuki rzemieślniczej do
sztuki artystów w różnych dziedzinach artystycznych: w niemieckiej literaturze
przejście to
nastąpiło nieco wcześniej niż w niemieckiej muzyce. Jedno z kluczowych wyjaśnień
stwierdza: rozwój niemieckiej literatury wiązał się z awansem społecznym
niemieckojęzycznych czytelników ze stanu średniego, gdy tymczasem rozwój muzyki
w
czasach Mozarta zdecydowanie determinowały upodobania dworskie. Główną przyczyną
tragicznego losu Mozarta było to, że jego utrzymanie zależało od arystokracji
dworskiej, ale
zgodnie z osobistym habitusem był już wolnym artystą , który stara się podążać
przede
wszystkim za strumieniem własnej fantazji i za głosem własnego sumienia
artystycznego.
b. Problem psychologiczny
Problemu psychologicznego z pewnością nie można rozważać w oderwaniu od
socjologicznego. Chodzi przy tym o proces, którym psychologowie akademiccy
prawie w
ogóle się nie zainteresowali i którym nawet psychologowie psychoanalitycy
zajmowali siÄ™ w
niewielkim stopniu - o proces sublimacji. Dla zainicjowania tego wątku zwróciłem
już uwagę
na fakt, że do wyróżników niedworskiego, wolnego artysty należy powiązanie
swobodnego
przepływu fantazji ze zdolnością do okiełznania jej dzięki indywidualnym
ograniczeniom,
nakładanym na własne fantazje przez wysoko rozwinięte sumienie artystyczne.
Mówiąc
ściślej: strumienie fantazji i pobudzenia sumienia nie tylko godzą się ze sobą w
trakcie
aktywności artystycznej, ale wręcz stapiają. Stanowi to jądro tak zwanego przez
nas geniuszu
artystycznego: strumień fantazji i marzeń nie tylko zostaje pozbawiony u swoich
Page 98
Mozart - portret geniusza - Norbert Elias.txt
korzeni
silnie zwierzęcych skłonności, które dla strumieni sumienia są nie do przyjęcia,
lecz
rozładowuje swoją dynamikę w zgodzie ze społecznym kanonem, nie tracąc przy tym
spontaniczności. Bez oczyszczenia przez świadomość artystyczną strumień marzeń i
fantazji
jest dla wszystkich poza marzącym anarchiczny i chaotyczny. Libidinalny strumień
fantazji
dopiero wtedy nabiera znaczenia dla innych ludzi, a więc staje się
komunikowalny, gdy dzięki
fuzji z kanonem ulega socjalizacji, a przy tym jednocześnie dynamizuje oraz
indywidualizuje
kanon lub sumienie. To, co często nazywamy lunatyczną pewnością , z jaką wielcy
artyści
[ Pobierz całość w formacie PDF ]